Қарағанды облысының мәдениет, архивтер және құжаттама басқармасының «Сәкен Сейфуллин атындағы Жаңаарқа аудандық тарихи-өлкетану музейі» КМҚК ҰОС ардагері, тарих мұғалімі, Жаңаарқа ауданының құрметті азамататы болған Далбай Ізтөлеуовтың бастамасымен және сол кісінің жеке еңбегімен  1960 жылдардан бастап аудан тарихынан жәдігерлер жинала бастады. Алайда  музей 1984 жылы Сәкен Сейфуллинің 90 жылдық мерейтойына орай ресми түрде ашылды.Музейде басшы болған азаматтар: 1984 – 1993 жылдары Манат Қасенова, ал 1993 жылдың соңынан 1994 жылғы тамыз айына дейін Бақтияр Көшмағанбетов басшылық етті. 1994 жылғы 10-ші қазаннан 2006 жылғы тамызға дейін Хамит Дәрібаев. 2007 жылдың 17 қаңтарынан 2019 жылдың 22 мамырына дейін музей басшысы Аманов Зәмзәм Мияшұлы. Қазіргі уақытта музейді Жангелдина Күлгадиша Уайсқызы басқарады.

Музей 4 бөлімнен тұрады.

1. «Дара тұлғалар» залы
2. «Сәкен Сейфуллиннің өмірі мен шығармашылығы» залы
3. «Жаңаарқа тарихы» залы
4. «Этнография» залы

Музей көлемі- 301,1 ш.м, оның ішінде экспозициялық көрме залдары – 230,5  ш.м..

Музейдің кіреберісінде  Сәкен Сейфуллин суреті

«Дара тұлғалар» залы.

Күйшілер Сайдалы Сары Тоқа, Дайрабай Ерназарұлы портреттері қойылған. Қобызшы Ықылас Дүкенұлы портреті де қойылған.

Шыны астында Әбікейдің қобызы қойылған.

Жалпы қазақ жұрты білген батырлар – Нияз, Нұрбай, Байдалы бидің, Шоң Телғозыұлының, Төлебай сал,  Балабақсы бейнелері майлы бояумен салынған. Портреттерді суретші Ораз Мақаев салған.

Ақселеу Сейдімбекке арналған бұрыш. Бұрышта Ақселеудің бюстісін Иманғали Тастамбеков жасаттырған. Шыны астында костюмы, жидесі, топысы, нардысы, қойың дәптері, кітаптары, өз ұстаған қаламы, тарағы, бәкісі, өрген қамшысы, шақша ыдысы және есімхаттарын Ақселеудің өзінің өсиетімен Жаңаарқа музейіне тапсырылған.

Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Серік Қирабаев және академик Ғабдолла Құлқыбаевқа арналған бұрышта бейнелері және өздері ұстаған заттары қойылған.

Битабар палуанның дене шынықтыруға күнделікті пайдаланған салмағы 200 кг тасы және тақтасы.

Қанат Байшолақовтың Испанияда киген киманосы ілінген. Сол жолы алтын медальға ие болған.

«Туған жер табиғаты» диорамасы. Диорамада Қараағаш мекенінде Бұзаубұлақ деген жердің табиғаты бейнеленген. Диорамада Қызыл кітапта еңген киіктің аталығы мен аналығы, түлкі және кекілік көрсетілген. Диорама авторы суретші Ғазиз Жұмабеков.

Журналист-публицист, жазушы Марал Хасенге арналған бұрышта суреті, шығармалары, шыны астында ұстаған заттары қойылған.

«Сәкен Сейфуллин өмірі және шығармашылығы» залы

Сәкен Сейфуллиннің кілемге тоқылған бейнесі.1964 жылы Сәкенге 70 жыл толуына  байланысты  Алматы тоқыма фабрикасы жасаған. Сайдалы Сары Тоқа портреті майлы бояумен салынған, Ақселеу Сейдімбеков, Қожа Ахмет Яссауи және Әбу Насыр Әль Фараби бейнелері жүннен тоқылған кілемде көрсетілген.

 Иманақ тауы көрінісінің астына Сәкен Сейфуллиннің «Тау ішінде» өлеңінің төрт шумағы келтірілген.

Шыны астында Сәкеннің шығармалар топтамасы «Тернистый путь», «Айша», «Хамит в погоне за бандитом» «Сыр сандықты ашып қара», «Қызыл сұңқар» күй табағы, сол заманғы жазу машинасы, сөмке және т.б. қойылған.

Ауданымыздың Б.Амалбеков атындағы мектеп оқушыларының түрлі тәсілдерімен жасалған Сәкен Сейфулиннің 120 жылдық мерейтойына арнап берілген тартулар.     «Сәкен тойына тартулар» бөлімінде Ақсудан Ілияс Жансүгіровтің бюсті, Сәкеннің Астаналық туыстары сыйлаған қара құмыра және екі қызғылт құмыралар, Ақтоғайдан Сәкен  портреті тұр.            

 «Сәкен ел есінде» бөлімінде Мәжит Сейфуллиннің Жанаарқа жұртшылығымен суреті. 1994жылы Сәкен мерейтойының қарсаңында Астанадағы С. Сейфуллин музейінің қызметкерлерінің Жаңаарқаға келу сәті бейнеленген.

Болат Қайранбековтың шиден тоқылған Сәкеннің портреті, Қызылордадан тарту Сәкен Сейфуллин және Ахмет Байтұрсыновтың күріштен жасалған портреті, Бейімбет Майлиннің майлы бояумен салынған портреті.

Сәкен Сейфуллиннің бюстісін 90 жылдый мерейтойына орай Н.И.Чугуевтың тапсырысымен В.В.Андрющенко мусінші гипстен жасаған. 1984 жылы 5 маусым күні Алматыдан Жаңаарқа жеткізіліп, суретші Н.И.Чугуев музейге арнайы тапсырылды.

 «Сәкеннің арғы  - тегі,туыстары» бөлімінде Сәкеннің әкесі Сейфолланың, анасы Жамалдың портреттері тұр. Cәкеннің  ру шежіресі жасалған. Гүлбаһрамнын қызы Лаурамен, Сәбит Мұқановтың әйелі Мариямен, және 1960 жылы жеке түскен суреттері. Мәжит Сефуллиннің, Айнабековтер отбасының, Абдолла Асылбековтың, Салық, Жақия Айнабековтердің, Мәжиттің күйеу баласы Қарпық Құсайыновтың, Әбен Тұрмағанбетовтің, Әбдіғалым Жәмпейісовтің суреттері тұр.      

«Өсу жылдарында» Сәкен 1903 – 1905 жылдары бөлімі. Өспенде оқыған  мектеп үйі сақталған – сол үй көрінісі. Омбыда оқыған үйі, ұстазы Александр Никитич Седельниковтің суреті. Сәкен Сейфуллиннің шапаны. «Төңкеріс жылдары» бөлімінде Н.Нұрмақовтың, З.Катченконың бейнелері бар. Сәкенмен бірге оқыса, кейінгісі ақын- революционердің Ақмоладағы Совдеп құрысқан жолдасы Мұқан және Бәтима Әйтпеновтердің және олардың Омбыдағы үйінің суреттері ілінген. 1919 жылы Наурыз айында Омбы түрмесінен қашып шыққанда Сәкен осы үйде жасырынған.

Сәкен Сейфуллиннің шапаны мен фото суреті шыны ішінде қойылған.  «Тар жол, тайғақ кешу» диорамасы. Бұл диорамада Ашайдың әңгімесін тыңдап отырған Сәкен Сейфуллин, бәйбішесі қазан асып қарапайым отбасы бейнеленген.

Шыны астында Сәкен ұстаған ыдыс аяқтар ақұман, 2 кесе, етік құралдары және қамшысы. Екінші шыныда Сәкеннің шығармалары қойылған.

«Зұлмат жылдары» бөлімінде Сәкеннің түрмедегі ең соңғы суреті. Сәкеннің  әкесі Сейфолла суреті тұр. Сәкеннің досы Әлкей Өтекиннің,  туыстары Мұқажан Сарбиевтің, Иса Рүстембековтің, Сәкенге байланысты «Протокол обыска», «Приговор», «Справка о выполнении казня» құжаттар көшірмелері бар.

«Жаңаарқа тарихы» залы

Қола дәуіріндегі диорама жасаған суретші Ғазиз Жұмабеков.Тарихи Музейде сондай-ақ белгілі азаматтардың мазарларының архитектуралық өзгешелігі бар бейіттердің суреттері бар. Оның ішінде атақты Жұбан ана кесенесі, Бәйеш батырдың, Құтжан қажының және т.б. ескерткіштердің көріністері берілген.

Шыны астында қола дәуіріндегі құмыра сынықтары, найза және садақ ұштары және алтын моншақ тұр.

«Ауданның құрылуы». 1929 жылы «Жаңаарқа» болып өзгергеннен бастап аудан құрылуында еңбек еткен тұлғалардың суреттері ілінген.

«Ашаршылық зобалаң жылдары» бөлімінде сол жылдары репрессия құрбандарының фотосуреттері, ашаршылық жылдары еңбек еткен қайраткерлердің суреттері қойылған.

Келесі стендте 1929 жылдан бері Жаңаарқа ауданы құрылғаннан бастап Кеңес заманында басқарған төраға, хатшылар және Тәуелсіздік алғаннан бастап әкімдердің фотосуреттері қойылған.

«Теміржол» Жанаарқа тарихындағы тағы бір үлкен сала .Жаңаарқаға теміржол 1936 жылы жайдақ жермен тартылды.1925 жылы Түрксиб құрлысына қатысқан Ленин және Еңбек Қызыл Ту орденінді Әбіл Байбосынов және басқа ардагер теміржолшылардың бейнелері ілінген. Арнайы стендтте теміржолда қолданған май шам, телефон, пролоз балғалары, вагон және паровор макеті және т.б. құралдар қойылған.

1937 жылғы Жарық – Жанаарқа теміржолының құрылысы диорама жасаған суретші Ғазиз Жұмабеков.

 «Ұлы Отан соғысы» Кеңес одағының Батыры Амантай Даулетбековтің, соғыс ардагері Хамит Тойынбековтің, Асайын Мұсабековтың, Төлеу Оспановтың және басқаларының суреттері бар. Соңғы аталған екеуінің орден-медальдары да қойылған. Мұнда Cовет әскерінің каскасы, Cовет әскерінің офицерінің планшеті (тапсырған Мұхамедия Мейізбеков), «Зерде» кітабы, Отан соғысына қатысқандардың суреттері бар альбом, Нұрлан Омаровтың соғыс кезінде майданға көмек – қаражат жиғандағы туралы құжат бар. Неміс әскерінің каскасы және кружкасы да тұр.

Шыны астында Ұлы Отан соғыс ардагерлері Төлеу Оспанов және Асайын Мұсабековтың, музей негізін салушы Далбай Ізтілеуовтың орден-медальдары, костюмы және бөрігі бар.

1954 жылы тың және тыңайған жерді игеру диорама жасаған суретші Ғазиз Жұмабеков.

 «Ауылшаруашылығы», «Медицина», «Білім», «Ғалымдар», «Қолөнершілер», «Қазақстанға еңбек сіңірген қайраткерлер», «Ауған соғысына және Чернобыль АЭС апатына көмек берген сарбаздар», «Ақын және жазушылар», «Мәдениет» және «Спорт»  бөлімдерінде өздері еңбек еткен салаларда абыройлы болған ел азаматтарының бейнелері бар. Төменгі сөрелерде әр салада қолданған құралдар қойылған.

Бокстан қазақтан шыққан алғашқы спорт шебері Ғалым Жарылғаповқа арналған бұрышта әр жылда өткізілген турнирлердің сувенирлері шыны астына қойылған.

Жеке стендте Жаңаарқа ауданының тарихына зор еңбек сіңірген қайраткерлер Жанайдар Сәдуақасұлы, Мұқажан Жұмажанов, Шәбден Ералиев және Әңгелбай Әлихановқа арнайы бұрыш ашылған.

Залдың ортасына шыны астында Жаңаарқа ауданының пайдалы қазбалары, 40 жылдары табылған мылтық және тир мылтығы, нумизматика, яғни, Ресей империясы, Кеңес заманының және шет елдердің ақша монеталары қойылған.

Сонымен қатар, сөрелерге саз балшықтан жасалған алтын адам, бүркіт, Абылай бюстісін, үрмелі аспаптарды Ғазиз Жұмабеков және құран аяттары көрсетілген тастарды Жалын Сыздықов қолдан жасаған.

«Этнография» залы

Төрде киіз үйдің жартылай бөлшегі – шаңырақ, уықтар, керегелер, Рымкеш Әлтаева жасаған топы.С. Сейфуллиннің 70 жылдық мерейтойына Ақтоғайдан тарту домбыра, ауданымыздың 80 жылдық тойына домбыра шебері Сарыбас Жүнісов жасаған домбырасы қойылған. Ақ киізден жасалған қоржын, кесеқап, жастықсалғыш, көрпешелер, әбдіре, адалбақан, қасқыр, түлкі және қарсақ терілері ішігі ілінген.  Киіз үйдің ортасында дөңгелек үстелде ағаш табақша, тостағандар, майшамдар  қойылған.  

Бибіғайша Халилақызы 1946-50 жылдары қолмен жасаған түскигіз. 1970 жылы Канадада көрмеде болған. Еденде бітпес және текеметтер жайылған.

Шыны ішінде қыз, келіншек және әженің қазақ ұлттық киімі, шыны астында шолпылар, қапсырмалар, күміс және жез жүзіктер, күміс және жез білезіктер қойылған.

1839 жылы Тула зауытынан шыққан жез самаурындар 5, 8 және 10 литр көлемді. қолдан жасалған ағаш ожаулары ілінген. Тастан жасалған қол диірмені. Шамамен ХІХ ғасырдың соңы ХХ ғасырдың басы бидайдан ұн тартуға қолданған. Қайын табақтар кіші, орташа, үлкен өлшемді стеллажда қойылған. Шойын шөңке, мосы, иін ағаш және қазан тағанға қойылған. Ағаштан жасалған үлкен және кіші өлшемді келілер қойылған. Шамамен ХІХ ғасырдың соңында  ХХ ғасырдың басында қолданған. Үстел және қабырға сағаттары мен ағаш ожау, темірден жасалған ожау, кепсерлер, ағаштан жасалған тостағандар қойылған.

Актаудан ұсталған  6 – 7 жасар арқардың мүйізі.

Ат әбзелдері үзеңгілер, доға, қамшы, шідерлер арнайы стендке қойылды.Күмістелген ер – тоқым. Ұста Рақымжан Смайылов жасаған.

Былғары етік, 40 күзеңнен жасалған ішікті тапсырған Бейбіт Хасенов, түлкі ішігі, Бекболат Тілеуханов сахнада алғаш киген шапаны, аудан құрылуында үлесін қосқан партия қызметкері Әлкен Оспанова киген көйлегі, орамалы және шапаны қойылған. Шыны астында ағаштан жасалған насыбай келі, мүйізден жасалған шақша құтысы қойылған.

Зал ортасында Ақтау бекінісінің көрінісі келтірілген. Авторы суретші Ғазиз Жұмабеков.